ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME

 

 

 

Ölçme ve değerlendirme, öğrenme-öğretme sürecinde öğrencilerin başarılarını saptamak, eksikliklerini  belirlemek,  öğretim yöntemlerinin etkinliğini anlamak, programın zayıf ve kuvvetli yanlarını ortaya çıkarmak için yapılır. Bu programda değerlendirme, öğrenme sürecine önem verir ve öğrencinin gelişimini izlemeyi amaçlar. Değerlendirme yaparken  öğrencilerin;

 

·      Matematiği günlük yaşamda ne kadar uygulayabildiği,

·      Problem çözme yeteneklerinin ne kadar geliştiği,

·      Akıl yürütme becerilerinin gelişiminin devam edip etmediği,

·      Matematiğe yönelik tutumlarının nasıl olduğu,

·      Matematikte ne kadar öz güvene sahip olduğu,

·      Öz düzenleme becerilerinin ne kadar geliştiği,

·      Sosyal becerilerinin ne kadar geliştiği,

·      Estetik görüşlerin ne kadar geliştiği,

·      Matematikle hangi düzeyde iletişim kurabildikleri ve matematiksel ilişkilendirme yapıp yapamadıkları göz önünde bulundurulmalıdır.

 

Önceki öğrenmelerin sonraki öğrenmeleri etkilediği, eksik ya da yanlış öğrenmelerin ise sonraki öğrenmeleri engellediği açıktır. Öğrenmede yaşanan bu aksaklıklardan haberdar olmak için zaman zaman öğrencileri yazılı ve sözlü olarak sınamanın yanında tartışma, sunum, deney, sergi, proje, gözlem, görüşme, gelişim dosyası, öz değerlendirme, akran değerlendirme vb. değerlendirme çalışmaları da yapılmalıdır. Süreci değerlendirmeye yönelik ölçme araçlarından bazıları örnek olarak Ek’te verilmiştir. Bu ölçme araçları, verilen hâliyle veya amaca uygun olarak yeniden düzenlenerek uygun yerlerde ve zamanlarda uygulanmalıdır. Örneğin; her öğrenme alanı için bir proje ödevi verilmeli, bu süreçte öğrenciler yönlendirilmeli ve projenin değerlendirilmesi yapılmalıdır. Ölçme araçlarından elde edilen verilerle yapılan değerlendirmeler öğrenci, öğretmen ve program için dönüt olarak kullanılabilir. Bu değerlendirmelerin amacı, öğretme-öğrenme sürecine katkıda bulunmaktır. Başka bir deyişle değerlendirme, öğrenmenin bir parçasıdır.

 

Yazılı ya da sözlü sınavlarda sorulacak soruların, kazanımların özelliklerine ve sınıf düzeyine uygun olmasına dikkat edilmelidir. Öğrencilerin zihinden işlem yapma becerilerinin sınanmasında ise sorular ve cevaplar sözlü olarak verilmelidir.

 

Ölçme ve değerlendirme planınızı hazırlarken şu soruları sorunuz:

·      Ölçme ve değerlendirmeyi hangi amaçla yapıyorum?

·      Ölçme ve değerlendirme amacıma uygun, hangi araçlar var?

·      Bu aracı ne zaman kullanmalıyım?

·      Ölçme ve değerlendirme aracını nasıl uygulamalıyım?

·      Ölçme ve değerlendirme aracından elde ettiğim bilgiyi nerede saklayacağım?

 

Bir ölçme ve değerlendirme planını uygularken;

·      Öğrencilerinizin çalışmalarını düzenli ve sistematik olarak değerlendiriniz.

·      Öğrencilerinizin cevapları kadar düşünce yollarını da değerlendiriniz.

·      Ölçme ve değerlendirme planınız dersin kazanımlarına uygun olarak hazırlayınız.

·      Problem çözme başarılarının yanında problem çözme hakkındaki tutumlarını da ölçünüz.

·      Ölçme ve değerlendirme planınızın bir parçası, grupla yapılan çalışmaların değerlendirmesi olsun.

·      Her fırsatta öğrencilerinizle görüşmeler yapın ve onların görüşlerini öğreniniz.

·      Bütün öğrencilerinizin değerlendirmesini bir seferde yapmaya çalışmayınız.

·      Bütün öğrencilerinizin problem çözme becerilerini, tüm problemlerle değerlendirmeye çalışmayınız.

·      Başarılı bir değerlendirmenin anahtarı, planın ne olduğunu ve planın nasıl uygulanacağı hakkında öğrencilerinize bilgi vermenizdir.

 

Günlük çalışmaları; matematik günlükleri, ödevler ve alıştırmalar, kısa sınavlar, kontrol listeleri ve görüşme formları ile değerlendirebilirsiniz. Sınavlarda ve alıştırmalarda performans değerlendirmeye uygun soruların yanı sıra çoktan seçmeli, eşleştirme ve kısa cevaplı sorular yer alabilir. Matematik eğitiminde süreci değerlendirmek için “öğrenci ürün dosyası” ve “performans değerlendirme” önerilir.

 

Çoktan Seçmeli Sorular: Öğrenci bu sorularda, soruyu okuduktan sonra doğru ya da en uygun cevabı işaretler. Soruya cevap olabilecek diğer cevaplar çeldiriciler olarak isimlendirilirler. Çeldiriciler yapılan genel hatalara veya kavram yanılgılarına göre düzenlenir.

 

Çoktan seçmeli sorular doğru cevabı bulabilmeyi ölçtüğü kadar problem çözme becerisini (problemin şartlarını, verilerini belirleyebilme, problemi anlama, probleme uygun çözüm planını belirleme, planını doğru uygulama, çözümünün doğruluğunu irdeleme)  de ölçebilir. Öğrencilerin verdiği yanlış cevaplar incelenerek öğrenme yanlışları belirlenebilir. Değerlendirmesi çok kolaydır. Ancak iyi bir çoktan seçmeli soru yazmak, soruya uygun iyi çeldiricileri bulmak oldukça zordur.

 

Çoktan seçmeli sınav hazırlamak çok zaman alır. Öğrencilerin problem çözerken bilgiyi nasıl organize ettiği görülemez. Her zaman çözümün nasıl olacağı bilinmediği halde doğru cevabı tahmin ederek bulma olasılığı vardır. Çoktan seçmeli sorularda seçenek sayısı dört olmalıdır.

 

Eşleştirme: Veriler iki sütun hâlinde yazılarak bunların eşleştirilmesi istenebilir. Eşleştirme yapılırken sağ tarafta fazla seçenek vermeniz gereklidir.

 

Süreci ölçmeye yönelik araçlardan bazıları ürün dosyası, günlük, kontrol listesi ve projedir. Bunlar aşağıda açıklanmıştır.

 

Ürün Dosyası: Öğrenci ürün dosyası öğrencilerin proje araştırma ödevi vb. çalışmalarının seçme örneklerinin bulunduğu dosyalardır. Yani yapılan tüm çalışmalar ürün dosyasına alınmaz. Öğrenciler yaptıkları çalışmalardan istediklerini dosyaya koyabildikleri gibi öğretmenlerin özellikle öğrencilerinin gelişimini takip etmek için sorular/çalışmaları da dosyaya koymalarını isteyebilir. Öğretmen öğrencilerin yaptığı hataları belirledikten sonra öğrencilerinden gerekli düzeltmelerini yapıp dosyalarına koymalarını isteyebilir. Öğrenci ürün dosyalarının her dönem en az iki kez incelenmesi öğrencilerin gelişimini görmek açısından önemlidir.  Öğrenci ürün dosyası zaman içinde öğrencinin gelişimini izlemek için kullanılır. Öğrenci ürün dosyasına alınan ürünlerin her biri, Ek’lerde verilen uygun ölçeklerle değerlendirilmelidir. Ek’teki form, bir örnektir. Siz kendi değerlendirme yaklaşımınızı kullanabilirsiniz. 

 

Her öğrencinin en iyi çalışmasının saklandığı dosyaya “öğrenci ürün dosyası” (portfolyo) denir. Ürün dosyası ile öğrencilerin olayları nasıl ilişkilendirdikleri, matematiksel düşünce gelişimleri, matematik dilini nasıl kullandıkları, matematikteki yeterlilikleri, öğrenme sürecinde ne kadar geliştikleri, bu süreçte nasıl zorluklar yaşadıkları da izlenebilir. Dosyanın içinde aşağıdaki belgeler olabilir:

 

·      Matematik günlükleri

·      Ödev-alıştırma cevapları

·      Öğrencilerin yazdığı problemler

·      Grup proje raporları (Bireysel görüşler de olmalı.)

·      Öğrencilerin yaptığı sunuşların video bantları

·      Matematik konularından birinin uygulaması ile ilgili bir rapor

·      Öğretmen anekdotları

·      Öğretmen kontrol listeleri

·      Değerlendirme çalışmaları

·      Posterler

·      Kısa sınavlar

 

Günlük: Matematik günlüklerinden, öğrencilerinizin matematik dersine ve öğrenme sürecine karşı tutumlarını öğrenebilirsiniz. Matematik günlükleri işlenen konunun veya problemin ne kadar veya nasıl anlaşıldığı hakkında bilgi verir. Matematik günlükleri, üzerine küçük notlar, öneriler yazılarak geri verilir.

 

Öğrenciler matematik derslerinde yaşadıkları olayları, deneyimleri, duygularını yazabilir buna ek olarak derste öğrendiklerini yazılı olarak açıklayabilirler.

 

Kontrol Listesi: Kontrol listelerini oluşturmadan önce neyi kontrol etmek istediğinize, neyi gözlemleyeceğinize karar vermelisiniz. Aynı anda tüm öğrencilerinizi gözlemlemeye çalışmayınız.

 

Aşağıda bir izleme ve görüşme formu verilmiştir. 

 

 

Öğrencilerinizin verdiği cevaplara göre nerede yardıma ihtiyaçları olduğuna karar veriniz. Öğrencilerin performansları ve tutumları hakkındaki bilgilere gözlem formları ile ulaşabilirsiniz. Küçük sınıflarda öğretmenler basit tutum ölçekleri yapabilirler.

 

Çalışmaların sonunda, kazanılması gereken beceriler için çoktan seçmeli sınavlar, yazılı sınavlar, performans değerlendirme ve öğrenci ürün dosyası kullanabilirsiniz.

 

Proje: Öğrencilerinizin matematik performanslarını ölçmek için onlara bir araştırma ödevi ya da proje veriniz. Daha sonra onları gözlemleyerek, görüşmeler yaparak ve hazırladıkları ürüne bakarak konu hakkındaki bilgilerini ve ne yapabildiklerini belirleyebilirsiniz. Proje çalışmalarında yapılması gerekenler ve dikkat edilecek noktalar, proje değerlendirme ölçeği Ek’te verilmiştir. Proje çalışmalarında grup değerlendirme formu da kullanılabilir.

 

 

 

 

Proje izleme formu öğrencilerin bağımsız bir şekilde çalışırken öğretmenin yapılan işten haberdar olmasını sağlar. Ayrıca öğrencilerin bir iş yaparken sorgulama becerisini de geliştirir. Bir proje çalışması; grup öğrencilerinin yaratıcılıklarını, bir işe başlamadaki öz güvenlerini, grup çalışmasında görev dağılımını yapabilmelerini, liderlik özelliklerini ve işbirlikçi çalışmalarını, sorumluluk alabilmelerini, açık görüşlü ve tartışabilir olmalarını iş üretmeye istekli olmalarını gözlemlemek için uygun bir çalışmadır. Proje değerlendirmesi için Ek’teki formu veya sizin geliştireceğiniz bir formu kullanabilirsiniz.

Performans Değerlendirme: Matematikle ilgili  proje veya araştırma ödevi verilen bir öğrenciye ait “performans değerlendirme” ölçütleri, bir “dereceli puanlama anahtarı” (rubric)  ile daha önceden belirlenmiş izleme ve görüşme yöntemleriyle yapılır. Değerlendirme ölçütlerini öğretmen öğrencilerle birlikte hazırlayabilir. Performans etkinlikleri bireysel ya da grup hâlinde hazırlanabilir. Projeler değerlendirilirken projenin  hazırlanma süreci, sunulması ve raporları/ürünleri de göz önünde bulundurulmalıdır. Performanslarını sıradan testlerle gösteremeyen öğrencilerin çalışmaları izlenmelidir. Örneğin; öğrencilerin problem çözme yeteneklerini değerlendirmek için problemler günlük yaşamdaki  durum ya da konulardan seçilmelidir. Öğrencilerin farklı çözümler üretmesi sağlanarak tek bir doğru olmadığı fark ettirilmelidir.

Performans değerlendirme çalışmaları ile öğrenciler yaratıcı düşünmeye, planlı çalışmaya, bilgiyi kullanmaya ve grupla çalışmaya yönlendirilmelidir.

Öğrencilerin yaptığı çalışmalarda süreci değerlendirirken (problem çözme becerileri, proje, ürün dosyası vb) aşağıdaki teknikleri kullanabilirsiniz. Teknikler açıklanırken problem çözme becerileri de ele alınacaktır.

·      Analitik Değerlendirme Tekniği: Bu teknik, çalışmanın bütününün küçük birimlere ayrılarak değerlendirilmesidir. Problem çözme için analitik değerlendirme, problem çözme basamaklarının not ile değerlendirilmesidir. Bu teknik uygulanacaksa hangi basamakların önce değerlendirileceğine karar vermek gerekir. Daha sonra bu basamaklar için değerlendirme aralığı 0-2 gibi belirlenir. Problem çözme için hazırlanmış analitik dereceli puanlama anahtarı Ek’te verilmiştir. Bir problemin çözümünün analitik değerlendirmesi problem çözme basamaklarındaki yeterlikler  hakkında bilgi verir.  Böylece öğretmen öğrencinin problem çözmedeki kuvvetli ya da zayıf yanlarını belirleyerek öğretim yönteminde düzenlemelere gidebilir. Analitik ölçekte her bir basamağın kategorileri belirlenirken dersin işleniş  şekli ile uyumlu olmasına dikkat edilmesi gerekir.

·      Bütüncül Değerlendirme Tekniği: Bu teknik, çalışmanın bütününün birkaç ölçütünün birlikte ele alınarak değerlendirilmesidir. Bir problemin çözümünün tamamının belirlenen kriterlere göre tek bir notla değerlendirilmesidir. Problem çözme için bütüncül dereceli puanlama anahtarı Ek’te verilmiştir. Bütüncül değerlendirme, öğrencilerin cevaplarının hızlı bir şekilde değerlendirilmesine fırsat verir. Yalnızca cevaba önem vermez. Ancak detaylı olarak öğrencinin zayıf ya da kuvvetli olduğu noktaları ortaya çıkarmaz.  Problem çözme için hazırlanmış derecelendirme ölçeği ektedir.

·      Genel İzlenim Değerlendirme Tekniği: Bu teknik, çalışmanın bütününün genel olarak izlenimler dikkate alınarak değerlendirilmesidir. Öğretmen öğrencilerin problem çözümlerinin bütününü yazılı olmayan ölçütlere göre değerlendirir. Problemin çözümünde yapılmasının gerekli olduğunu düşündüğü yerlere not verir. Günlük yaptığınız kısa sınavların değerlendirmesinde öğrencilere geri dönüt vermek için az zaman harcayarak yapacağınız bir değerlendirmedir. Genel izlenim değerlendirmesi yeteri kadar deneyimi olmayan öğretmenler tarafından kullanılmamalıdır.
 

Duyuşsal Özellikleri ve Öz Düzenleme Becerilerini Değerlendirme

Gözlem yapılarak da öğrencilerin başarıları, tutumları ve  kendine güvenleri hakkında bilgi edinilebilir. Bunun için kontrol listesi veya çeşitli gözlem formları kullanılabilir. Ayrıca duygu veya düşünceye yönelik  sorular cevaplandırılabilir. Sorulardan bazıları şunlar olabilir:

·      Konu işlenirken severek yaptıklarınız nelerdir?

·      Konu işlenirken neler sizi zorladı? Bu zorlukların üstesinden gelebildiniz mi? Gelebildiyseniz neler yaptınız?

·      Şimdi matematik hakkında ne düşünüyorsunuz?

·      Daha çok başarılı olmak için ne yapıyorsunuz?

·      Grup olarak çalışmaktan hoşlanıyor musunuz? Neden?

·      Neler öğrenmek istersiniz? Neden?

Öğrencilerin bilişsel gelişimlerinin yanı sıra duyuşsal gelişimleri de önemlidir. Duyuşsal boyutun değerlendirilmesinde öğrencilerin derse yönelik tutumları, kendine  güvenleri vb. hakkında bilgi edinmek için ölçekler kullanılabilir, gözlem veya görüşme yapılabilir. Ölçeklerden elde edilen puanları analiz ederken her cümle kendi başına değerlendirilir. Ayrıca her cümleden alınan puanlar toplanarak değerlendirme yapılır.

“Matematiğe Yönelik Tutum Ölçeği” Ek’te verilmiştir. Ölçekteki cümlelerin seçenekleri şunlardır: “Hiç katılmıyorum.”, “Katılmıyorum.”, “Kararsızım.”, “Katılıyorum.” ve “Tamamen katılıyorum.”. Ölçekteki her bir cümleden alınabilecek en yüksek puan 5’tir.

Örnek olarak iki cümle değerlendirilecektir.

Ø “Matematiği öğrenebilirim.” cümlesi olumlu olduğu için seçeneklerin değeri sırasıyla 1, 2, 3, 4 ve 5’tir. Eğer öğrenci bu cümle için “Katılmıyorum.” seçeneğini işaretlemişse, bu cümleden alınacak puan 2’dir. Bu değerden, öğrencinin matematiği öğrenemeyeceğine inandığı anlaşılmaktadır.

Ø  “Matematik ilgimi çekmez.” cümlesi, olumsuz cümle olduğu için seçeneklerin değeri sırasıyla 5, 4, 3, 2 ve 1 olarak düzenlenir. Örneğin; öğrenci “Katılıyorum.” seçeneğini işaretlemişse bu durumda 2 alacaktır. Bu değerden, öğrencinin matematikten korktuğu anlaşılmaktadır.

Her bir cümleden  alınan puanların toplamı, cümle sayısına bölünerek öğrencinin 1-5 değerleri arasında nerede olduğu bulunur. Bu işlem sonucunda 1-2 olumsuz tutumu, 3 ne olumlu ne olumsuz tutumu, 4-5 olumlu tutumu ifade etmektedir. Elde edilen sonuç ondalık kesir şeklinde ise yakın olduğu tam sayının temsil ettiği tutuma sahip olduğunu gösterir. Sizlerde kendi ölçeğinizi hazırlayabilirsiniz. Gruplar arası karşılaştırma yapabilmeniz için ölçeklerin geçerlik ve güvenirlik çalışması yapılmalıdır.

Ölçme araçlarının sonuçlarını değerlendirmede kullanılacak yöntemlerden bazıları şunlardır:

1.    Özel Değerlendirme: Değerlendirme ölçütlerinin her biri için öğrencilerin durumları dikkate alınmalıdır. Eksikleri olan öğrencilere, eksik olan ölçütlerle ilgili becerilerini geliştirmelerine yardımcı olunmalıdır.

2.    Genel Değerlendirme: Öğrencinin her bir ölçütten aldıkları puanlar toplanır ve fazla alınabilecek puana bölünür. Bölüm 100 ile çarpıldığında bulunan değer, öğrencinin 100 puan üzerinden durumunu gösterir.

Diğer bir genel değerlendirmede ise öğrencinin aldığı toplam puan ölçüt sayısına bölünür. Çıkan sonuç seçeneklerden hangisine daha yakın ise öğrenci genel olarak o düzeydedir denilebilir.

Bu programın başarıyla uygulanabilmesi için öğrenme-öğretme sürecine farklı ölçme ve değerlendirme yöntemleri kaynaştırılmalıdır. Değerlendirme sürecinde öğrencilerin kendi çözüm yollarına, düşüncelerine, bilgilerini uygulamalarına ve kendi öğrenmelerine önem verilerek öğrenci olumlu yönde motive edilmelidir.

 
kaynak: MEB Program kitapçığı