MTK

Ortaya Çıkışı

Diğer bir adı da Örtük Özellikler Kuramı olan Madde Tepki Kuramı, Klasik Test Teorisine karşı ortaya çıkmıştır. 1930lu yıllarda ilk olarak ortaya atılmış, konu ile ilgili asıl çalışmalar ise 1950li yıllarda yapılmaya başlanmıştır. Klasik Test Teorisindeki bazı sınırlılıkları ortadan kaldırmak adına üzerinde çalışılan Madde Tepki Kuramı her ne kadar daha ileri bir kuram olarak görülse de, uygulanmasında ve hesaplanmasındaki zorluklar sebebiyle, Klasik Test Teorisinin yerini tam anlamıyla alamamıştır. Günümüzde hala Klasik Test Teorisi kolay ve uygulanabilir olması sebebiyle daha çok tercih edilmektedir

Madde Tepki Kuramının, test geliştirme, soru bankası oluşturma, bireye uyarlanmış test geliştirme, madde yanlılığının belirlenmesi, seçenekleri ağırlıklandırma ve test eşitleme konularında karşılaşılan sorunlara çözüm getirdiği iddia edilmektedir. (Hambelton ve Swaminathan, 1985)

Madde tepki kuramı nedir?

En kısa tanımıyla Madde Tepki Kuramı, bireylerin yeteneklerinin matematiksel yöntemlerle kestirilmesidir.

Madde Tepki Kuramına göre, bireylerin belli bir alandaki doğrudan gözlenemeyen yetenekleri ya da özellikleri ile bu alanı yoklayan sorulardan oluşan test maddelerine verdikleri yanıtlar arasında bir ilişki vardır ve bu ilişki matematiksel olarak ifade edilebilir.

Madde Tepki Kuramının temel varsayımı; testi alan bireyin o teste ilişkin performansının, bireyin özellikler (traits)olarak adlandırılan yeteneklerinin tanımlanması ve bu özelliklerle ilişkili olarak bireylerin yetenek puanlarının tahmin edilerek, madde ve test performanslarının açıklanıp kestirilebileceği esasına dayanmaktadır.

Diğer bir deyişle, Madde Tepki Kuramı bir ya da birden fazla özellik sayesinde bir kişinin bir testte gösterebileceği performansın kestirilebileceğini varsayar.

Madde Tepki Kuramına Göre

Bir madde, o maddeyi cevaplandırabilecek herhangi bir cevaplayıcı grubundan bağımsızdır.
Bir bireyin yeteneği, o bireye uygulanan herhangi bir madde grubundan bağımsızdır.
Bir testin özelliklerini testi uygulamadan önce kestirmek mümkündür.

Yukarda belirttiğimiz ilk iki özellik, Klasik Test Teorisinin sınırlılıkları olarak belirttiğimiz özelliklerin tam tersidir. Bu sayede sınırlılıkların ortadan kaldırıldığı varsayılmaktadır. Gruba ve bireye uygulanan maddelere bağımlı olmaması madde tepki Kuramını daha kullanışlı yapmaktadır.

Madde Tepki Kuramının diğer bir önemli özelliği de testi uygulamadan önce yeteneğin kestirileceğini iddia etmesidir. Madde tepki kuramına göre gruptan, uygulanan maddeden bağımsız ve hatta testi uygulamadan dahi matematiksel yöntemlerle kestirilebilecek mutlak değişmez bir yetenek düzeyi vardır. Bu yetenek düzeyi her şeyden bağımsızdır ve farklı testlerde ve farklı gruplar içinde bir bireyde aynı sonuçları verir.

Parametreler

b Parametresi

Madde güçlüğü olarak da adlandırılır.Bir maddenin P olasılıkla doğru yanıtlanması için gerekli yetenek düzeyini gösterir.Madde güçlüğü genelde (-∞, + ∞) arasında değerler alır fakat genelde (-3,+3 ) aralığında tanımlanır.

Maddelerin b değeri arttıkça, maddeyi doğru yanıtlamak için gerekli yetenek düzeyi artar.

Pozitif b değeri maddenin zor, negatif b değeri maddenin kolay olduğunu gösterir.

a Parametresi

Madde ayırıcılık parametresidir. Madde karakteristik eğrisinin eğimine denk gelir.Maddenin kalitesi hakkında bilgi verir.Ölçülen yetenek düzeyinin,gerçek yetenek ölçüsü hakkında ne kadar bilgi verdiğini göstermesi yönüyle geçerlilik ölçüsü olarak kabul edilir.

A değerinin artması ayırıcılığı arttırır.

c Parametresi

Madde karakteristik eğrisinin y eksenini kestiği noktadır.Düşük yetenek düzeyindeki bireylerin bir maddeyi doğru yanıtlama olasılığını gösterir.

Madde Tepki Kuramının Temel Varsayımları

Tek Boyutluluk

Kişinin testteki performansını belirleyen faktörün testin ölçmeye çalıştığı faktör olmasıdır. Bireyin performansını etkileyen birden fazla faktör olduğunda tek boyutluluk sağlanamaz. Faktör analizi sonucu oluşan her alt bölüm bir faktördür. Madde tepki kuramı sadece tek faktörlü testlerde geçerli sonuçlar verebilir.

Yerel Bağımsızlık

Bir maddeyi yanıtlarken gösterilen performansın, diğer maddelerde gösterilen performansı olumlu yada olumsuz yönde etkilememesidir. Bir maddeye verilecek doğru veya yanlış yanıtın, başka bir maddeye verilecek doğru veya yanlış cevaptan bağımsız olmasıdır. Bir maddeye doğru cevap verme olasılığının, testteki diğer maddelere verilecek cevaplardan etkilenmemesi durumudur. Özet olarak bir sorunun cevabı asla başka bir maddeden elde edilmemeli, sorunlar kendi içlerinde bağımsız olmalıdırlar.

Normallik

Ölçülen özelliğin normal dağılım göstermesi gereklidir. Klasik test teorisi ile en önemli ortak yanıdır. Fakat , son yıllarda geliştirilen yeni modellerle normallik varsayımı da yavaş yavaş ortadan kalkmaya başlamıştır.

Verilerin bu 3 varsayımı sağladığında, Madde tepki Kuramının kullanılabileceği ve doğru sonuçlar verebileceği belirtilmektedir. Fakat bu varsayımların sağlanması oldukça zordur.

Madde Karakteristik Eğrisi ve Fonksiyonu

Madde kuramında bireyin bir maddeye ilişkin performansı ile ölçülen özelliği arasındaki ilişkinin matematiksel olarak konulabileceği varsayılmaktadır. Bu matematiksel tanım madde karakteristik fonksiyonu ve eğrisidir. (Crocker-Algina, 1986) Madde karakteristik fonksiyonu, Madde puanının θ vektörü üzerindeki regresyonudur. Pi(θ) şeklinde ifade edilir. Ölçülen örtük özellik tek boyutlu olduğunda, fonksiyonu belirleyen parametreler sabit parametreler olur ve fonksiyon madde karakteristik eğrisi adını alır. (Lord, Novick, 1968). Pi(θ) fonksiyonu gözlenen yanıtlardan hareketle gözlenmeyen özelliklerin kestirilmesinde kullanılır; doğrusal olmayan bir eğridir ve tam örtük uzay tanımlanmışsa farklı gruplarda değişmezliğini korur. Madde karakteristik eğrisi, belirli bir yetenek düzeyindeki kişinin maddeyi doğru yanıtlandırma olasılığı hakkında bilgi verir. (Hambelton ve Swaminathan, 1985)

The Normal Ogive

The normal ogive Lord tarafından geliştirilmiştir ve adını birim dağılım fonksiyonundan alır. Modeldeki matematiksel işlemlerin zorluğundan dolayı madde ve ölçek parametrelerinin kestirilmesinde daha çok Birnbaum tarafından geliştirilen lojistik modeller kullanılmaktadır. Lojistik modellerde de madde parametreleri normal ogive modelindekilerle aynı anlama gelmekte, modele sabit çarpan 1.7 sayısı ‘D çarpanı’ olarak eklenmektedir. (Hambleton ve Swaminathan, 1985; Lord ve Novick, 1968; Stocking, 1997). The normal ogive, örtük özellikler kuramının ilk yıllarında kullanılmıştır. Normal ogive’da soldan sağa gidildikçe eğri sürekli yükselir. Aşağı asimptot 0’a yaklaşır. Yukarı asimptot 1’e yaklaşır. Normal dağılımla doğrudan ilişkilidir. Normal Ogive eğrisi bir madde karakteristik eğrisi olarak kullanıldığında, yatay eksen değerleri olası θ değerleridir. Eğrinin yüksekliğinin üstündeki herhangi bir θ değeri, maddeye doğru cevap verilen bu yetenek seviyesindeki cevaplandırıcıların oranını temsil eder.

Tek Parametreli Lojistik Model (Rasch Modeli)

Tek parametreli lojistik model, -özel durumlarda kullanılan- bütün maddelerin aynı ayırt edicilik parametresiyle ifade edilmesine olanak sağlayan modeldir. Bütün maddeler aynı parametreye sahip olduğunda, değişken ag yerine sabit a şeklinde ifade edilir.

MTK’ NIN TARİHSEL GELİŞİMİ;

1905’li yıllarda Spearman klasik test kuramının taşlarını oluşturmuştur. Bundan 30 yıl sonra ise klasik test kuramının (KTK) sınırlılıklarını giderebileceği iddia edilen ve KTK’ na alternatif olarak geliştirilen madde tepki kuramının (MTK) ilk çalışmaları başlamıştır. 1946’da Tucker, Örtük Özellik Kuramının en önemli kavramından biri olan “Madde Özellik Eğrisi” terimini ortaya çıkarmıştır. 1950 yıllarında Lord bu kuram üzerine çalışmalarına ağırlık vermiş ve normal ogive modelini geliştirmiştir. 1950’lerin sonlarına doğru Birnbaum normal ogive modelin yerine lojistik modeli geliştirmiştir. 1960’larda ise Rash kendi adıyla anılan modeli geliştirerek bu alana büyük bir katkı yapmıştır. Sonrasında Rash modeli bu kuramın en önemli modellerinden olmuştur.

Kuramın ilk çalışmalarına 1930-35’li yıllarda başlandığını ve 1950’li yıllarda ise önemli gelişmeler kaydederek bilimsel anlamda epey yol alındığını düşünürsek; kuramın ortaya çıkmasından bu yana 50 yılı aşkın zaman geçtiğini söyleyebiliriz. Buna rağmen kuram ile ilgili uygulamadaki asıl önemli gelişmeler çok daha sonraları yaşanmıştır. Bunun sebebi olarak da kuramın karmaşık matematik bağıntılarına dayalı olduğunu ve ancak bilgisayar teknolojisindeki gelişmeler yardımı ile bu bağıntıların altından kalkabilmenin mümkün olabildiğini, bunun sonucu olarak da kuramla ilgili gelişmelerin bilgisayar teknolojisindeki gelişmelerle zaman bakımından paralellik gösterdiğini söylenebiliriz.

Kaynaklar ;
Baker, F.B. (2001) The Basics of Item Response Theory. ABD. Eric Clearinghouse on Assessment Evaluation. Croker L.,
Algina J (1986) Introduction to Classical&Modern Test Theory. Florida. Holt, Rineheart and Winston, inc. elen, ., (2008) Klasik Test Kuramı ve Madde Tepki Kuramı’na Dayalı Olarak Geliştirilen İki Testin Psikometrik zelliklerinin Karşılaştırılması, Doktora Tezi. Ankara niversitesi, Eğitim Bilimleri Enstits002c00200045ğitimde Psikolojik Hizmetler Anabilim dalı, lm0065 Değerlendirme Bilim dalı, Ankara : Tr006b006900790065.
Kaptan, F., (1994) Rasch Modeli Parametrelerini Kullanarak En Yk00730065006b0020Olabilirlik Yn0065006diyle Yeteneğin Kestirilmesi, Hacettepe niversitesi Eğitim Fakl0074006500730069 Dergisi, 10 (1994) 95-97